Bitki Bilgileri

Latince adı ‘Capsicum Annum’ olan pul biber, Patlıcangiller (Solanaceae) olarak bilinen familya sınıfına ait bir bitki çeşididir. Pul biber üretimi için kullanılan kısım bitkinin meyveleridir. İri taneli, öğütülmüş şekilde veya toz hâlinde kullanılmaktadır. Kırmızıbiberin anavatanı Orta Amerika ve Güney Amerika’dır. İlk biber yetiştiriciliğinin M.Ö. 7500 yıllarında Amerika’da yapıldığı, bitkinin Çin ve Hindistan’a buradan yayıldığı bildirilmektedir. Kristof Kolomb, Amerika kıtasını keşfettiğinde acı meyveleri olan bitkiyi karabiber zannetmiş, bu nedenle de geldikleri bölgenin ilk önce Güney Hindistan olduğunu sanmıştır. Bitkinin Türkiye’ye ilk girişinin Kızıldeniz üzerinden Suriye yoluyla veya İtalya ile yapılan ticaret vasıtasıyla olduğu düşünülmektedir.    

Goji berry ya da wolf berry diye bilinen ancak ülkemizde pek bilinmeyen Kurt Üzümü  Goji Berry çok önemli bir meyvedir. Orijini  Tibet ve Moğolistan’da dünyanın en yüksek dağları olan Himalayalar'da yetişiyor. Goji Berry, dünyadaki besin değeri en yüksek olan meyvelerden biri. Çok kuvvetli bir antioksidan olan bu meyve Çin’de tıp alanında 2000 yıldır kullanılıyor. 

Latince adı ‘Olea Europea’ olan Zeytin, zeytingiller familyasındandır. İlk olarak Yunanistan'ın Santorini Adası'nda ortaya çıktığı düşünülmektedir. Zeytin Ağacı kuzeyde, Anadolu üzerinden Yunanistan, İtalya ve İspanya'ya; güneyde, Mısır üzerinden Kuzey Afrika'ya yayılmıştır. 16. yüzyılda Kuzey Amerika ve Latin Amerika ile birlikte Çin'e ve Japonya'ya kadar ulaşmıştır.  Ülkemizde Ege, Marmara, Akdeniz bölgelerinde yaygın olarak zeytin yetiştiriciliği yapılır. Her dem yemyeşil yapraklarıyla çalı görünümünde uzun ömürlülüğüyle bilinen bir bodur ağaç türüdür.   

Latince adı ‘Zingiber Officinale’ olan Zencefil, zencefilgiller familyasındandır. Anavatanı Asya’nın tropik bölgeleridir. Başta Çin olmak üzere Hindistan, Endonezya, Vietnam, Japonya’da yetişir. Zencefil bitkisi toprak altında köklerinde dallanmış şekilde yumrulara sahiptir. Bitkinin adı zencefil ‘boynuz şeklinde’ anlamına gelen kelimeyi çağrıştırdığı için Sanskritçe’den türemiş olduğu düşünülür. Mavi-yeşil renkli çiçekleri olan çokyıllık bir bitkidir. 

Zencefil bir bitki familyası olmaktan çok daha fazlasıdır.

Latince adı ‘Thymbra Spicata’ olan Zahter, ballıbabagiller familyasındandır. Anavatanı Doğu Akdeniz ve Karadeniz’dir. Ülkemizde hemen hemen her yerde yetişmekle birlikte Gaziantep ve Antakya yöresinin Zahter’i meşhurdur. Kekiğe benzerliğiyle tanınır. Keskin kokusu ve hafif acımsı bir tadı vardır. Temmuz ve Ağustos aylarında pembe renkli çiçekler açan çalı görünümünde bir bitkidir.   

Zahter bir bitki familyasından daha fazlasıdır. Farklı aroması ve kokusuyla yemeklere ayrı bir lezzet kattığı gibi bir kâseye konulup zeytinyağına banılarak da tüketilebilir. Hemen her türlü et yemeğini aromasıyla zenginleştirir. 

Latince adı ‘Galium aparine’ olan Yoğurtotu,  kökboyasıgiller familyasındandır. ‘Galium’ kelimesi ‘gala’ kelimesinden türemiştir. Süt anlamına gelir. Yoğurtotu eskiden peynir yapımında kullanıldığından bu adı almıştır. 300 alt türü bulunur. Anavatanı Avrupa ve Asya’dır. Ülkemizde Ankara, Adana, Antalya, Bolu ve Çanakkale’de yaygın olarak yetişir. Bu çok yıllık otsu bitkinin sapları uzun ve çiçekleri salkım şeklinde, yeşil-beyaz renklidir.   

Latince adı ‘Avena sativa’ olan Yeşil yulaf, bir buğdaygiller familyasındandır. Anavatanı Asya’nın batısı, Avrupa’nın doğusu olarak biliniyor. Ülkemizde Marmara, Ege ve İç Anadolu bölgelerinde yaygın olarak yetişir. Otsu bir tahıl bitkisidir.   

Yeşil yulafın beyaz, siyah, sarı, kırmızı ya da boz tohumlu, uzun veya kısa saplı çok çeşidi vardır. Günümüzde yeşil yulaf, arpa ve çavdardan daha çok üretilen bir tahıldır. Serin ve nemli iklimleri sever. Yeşil yulaf bol miktarda nişasta, protein, vitamin ve mineraller içerdiğinden iyi bir besin kaynağıdır. Yeşil yulaf unundan hazırlanan hamur kabarmadığından ekmek yapımında kullanılmaz.

Latince ismi ‘Camellia sinensis’ olan Yeşil çay, çaygiller familyasındandır. Tropik ve subtropikal bölgelerde de yetiştirilmektedir. Her dem yeşil, kuvvetli ana köke sahip çokyıllık bir bitkidir. Yeşil çayın anavatanı Çin ve Japonya’dır. Ülkemizdeki anavatanı Rize ve Trabzon olarak bilinir.

Yeşil çay, sıradan bir çay olmaktan çok daha fazlasıdır. İlk kullanımıyla ilgili bilgiler M.Ö 3000 yılına kadar uzanmaktadır. Bir rivayete göre dönemin Çin imparatorunun önündeki kaynayan suya tesadüfen Yeşil çay yaprağının düşmesi sonucu Yeşil çay keşfedilmiştir. 

Latince adı ‘Sideritis’ olan Yayla çayı, ballıbabagiller familyasındandır. Anavatanı İspanya ve Türkiye’dir. Ülkemizde Akdeniz, Ege, Marmara ve Güney Anadolu’nun orman içlerinde, çalılıklarda ve dağ eteklerinde yetişir. Yaprakları Adaçayı’na çok benzerliğiyle bilinir. Ancak yapraklarının sertliğiyle hemen adaçayından ayırt edilen çokyıllık otsu bir bitkidir.   

Acem arpası, Altınbaş, Boz kekik, Bozlan çayı, Düğümlü çay, Eldiven çayı, Eşek çayı, Kandil çayı, Kazdağı çayı,  Kedikuyruğu çayı, Sarıkız çayı, Sivri çay, Tosbağa çayı, Topuklu çay, Dağ çayı isimleriyle de bilinir. 

Latince adı ‘Herba moxibustion’ olan Yakıotu, küpeçiçeğigiller familyasındandır. Avrupa, Asya, Kuzey Amerika ve Avustralya’da yetişir. Ülkemizde Adana, Bitlis, Giresun ve Trabzon’da yaygın olarak bulunur. Dünyada bilinen 400 çeşidi vardır. Sürgün kökleri sayesinde bulunduğu toprağa hızla yayılabilen çokyıllık otsu bir bitkidir. 

Mera gülü ismiyle de bilinir. Pembemsi kırmızı ya da leylaki renkte ters yumurta şeklinde çiçekler açar. Fasulye kapsülünü andıran meyveler verir. Yakıotu bitkisinin zehirli türleri de mevcut olduğundan mutlaka uzman bir kişi tarafından toplanıp kurutulmalıdır. 

Latince adı ‘Sorbus Domestica’ olan Üveyz, gülgiller familyasındandır. ‘Sorbus’ sözcüğü Latince ‘Sorbum’ sözcüğünden gelir ve meyve anlamını taşır. Anavatanı Finlandiya’dır. Ülkemizde Marmara ve Karadeniz bölgelerinde doğal olarak yetişir. Kışın yapraklarını döken çokyıllık bir bitkidir. 

Mayıs ve Haziran ayları arasında, beyaz, nadiren de pembe renklerde çiçek açar. Meyveleri yalancı meyve tipindendir, armuda benzerliğiyle dikkat çeker. Muşmula gibi bu meyvelerde ancak olgunlaştığında yenilebilir. Yoksa tadı çok acımtıraktır.

Latince adı ‘Citrus aurantium’ olan Turunç, turunçgiller familyasındandır. Anavatanı Güney Doğu Asya’dır. Ülkemizde Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yetişir.  Kışın yapraklarını dökmeyen beyaz renkli çiçekleri olan çokyıllık bir bitkidir. 

Hoş kokulu meyveleri küçük portakala benzerliğiyle dikkat çeker. Dış kabuk sert, yeşilimsidir. Olgunlaştıkça altın sarısına dönüşür. Acımtırak ve ekşimsi tadı nedeniyle limona alternatif olarak Aydın, Nazilli bölgelerinde etli pide ve salatalarda kullanılır. Meyve kabuklarının hoş kokusundan esans üretilir. Hemen her türlü tatlıda, dondurmalarda ve keklerde harika tatlar yaratmak için kullanılabilir. 

Latince adı ‘Artemisia dracunculus’ olan Tarhun, papatyagiller familyasının yavşan cinsindendir.  Anavatanı Sibirya’dır. Ülkemizde Ankara, Gaziantep, Urfa ve Erzurum’daki bazı bahçelerde yetiştirilmektedir. Yuvarlağımsı gövde üzerinden açık yeşil renkli dallara ayrılır. Bitkinin tabanına doğru gövde kahverengileşir. Yaprakları parlak yeşil, ince ve uzundur. Yaprak altında bulunan yağ bezeleri biberimsi acı tadı olan güzel bir koku yayarlar. Küre biçimli çiçekleri küçücük ve beyaz renkli, çok yıllık çalımsı bir bitkidir. 

Latince adı ‘Cinnamomum Verum’ olan Tarçın, defnegiller familyasındandır. Anavatanı Güney ve Güney Doğu Asya’dır. 100’den fazla türü bulunur. En yaygın olarak bilinenleri Çin tarçını ve Seylan tarçınıdır. Tatları, kokuları birbirine oldukça yakın olan bu iki tür arasında Seylan tarçını daha rafine ve zor bulunan bir türdür. Her dem yemyeşil, aromatik kokulu çokyıllık bir bitkidir.

Tarçın ağacının kurutulmuş kabukları kullanılır. İnsanlık tarihinin en eski baharatlarından biridir. Kuvvetli kokusu, keskin ve uzun süreli tesiriyle hemen diğer baharat türlerinden rahatlıkla ayırt edilebilir.

Latince adı ‘Humulus lupulus’ olan şerbetçiotu, kendirgiller familyasındandır. Anavatanı Avrasya ve Kuzey Amerika’dır. Ülkemizde 1965 yılından beri yetiştirilir. Özellikle Bilecik Pazaryeri ve Bursa Havalisini içine alan geniş bir alana yayılmıştır. Temmuz ve Eylül aylarında yeşilimsi beyaz çiçekler açan, çokyıllık otsu bir bitkidir. 

Şerbetçiotu meyvesi kozalağa benzerliğiyle dikkat çeker. Koni biçiminde, sarımsı yeşil ya da sarımsı esmer renktedir. Yol kenarlarında, çalılıkların ve ağaçların gölgesinde yetişir.

Latince adı ‘Fumaria Officinalis’dır. Latince ‘yer kokusu’ anlamına gelen ‘fumus’ kelimesinden türemiştir. Gelincikgiller familyasındandır. Anavatanı Güney Avrupa, Kuzey Afrika ve Türkistan’dır. Ülkemizde hemen hemen her bölgede doğal koşullarda yetişir. Mavimsi yeşil renkteki çok çatallı yapraklarını taşıyamayarak yerlere doğru eğilir bir görünümdedir. Bahçelerde, tarlalarda ve otluk alanlarda rahatlıkla yetişen tek yıllık bir bitkidir.    

Latince adı ‘Erica manipuliflora’ olan Süpürge tohumu, fundagiller familyasındandır. Anavatanı Güney Afrika’dır. Ülkemizde Trakya bölgesinde yetişir. Güneşli yerleri ve kurak toprakları sever. İsmi süpürge otu olmasına rağmen süpürge üretiminde kullanılmaz. Bu adı daha çok süpürgeye benzerliğinden almıştır. Kırmızımsı, mor ve pembe renkte çiçekler açan, çan şeklinde ve yaprak dökmeyen bir çalı bitkisidir.

Püren, Çalımsı funda, Sonbahar fundası ve Süpürge çiçeği isimleriyle de bilinir. Her mevsim yemyeşildir. Afrika kökenli bir bitki olmasına rağmen yaygın olarak Avrupa’da yetiştirilir.

Latince adı ‘Salix alba’ olan söğüt, söğütgiller familyasındandır. Anavatanı Akdeniz, Marmara ve Ege’dir. Yaklaşık olarak iki yüz elli türü vardır. Ülkemizde en yaygın yetişen tür aksöğüttür. Sulak yerleri, dere yataklarını çok severler. Birkaç türü haricinde söğüt bitkisi kışın yapraklarını döker. Nisan ve Mayıs aylarında çiçek açar. Almaşık, bazen hemen hemen karşıt uzun yapraklı, kısa saplı çokyıllık bir bitkidir. 

Anadolu neolitik çağ’a ait yerleşim yerlerinde söğüt ağacının arkeolojik kalıntılarına rastlanmıştır. 

Latince adı ‘Plantago lanceolata’ olan Sinirli ot, sinirliotgiller familyasındandır. Anavatanı Avrupa olmasına rağmen dünyanın hemen hemen her yerinde yaygın olarak yetişir. Ülkemizde yol kenarlarında, çayırlarda, bayırlarda, dere kenarlarında istilacı bir tür olarak hemen her yerde bulunur. Sinirli ot ismini yapraklarındaki sinir (damarların) belirginliği nedeniyle almıştır. Rozet formunda çokyıllık bir otsu bitkidir. 

Yaprakları dimdik, dar ve kısa saplıdır. Çok sayıda minik çiçekleri dalların uç kısımlarında kümelenerek güneşi selamlar. 

İngilizce adı ‘senna’ kabuğu soyulabildiği için Arapça ‘sena’ ve İbranice ‘soyulabilir’ anlamına gelen ‘cassia’nın birleşmesinden türemiş Latince adı ‘Cassia angustifolia’dır. Baklagiller familyasındandır. Anavatanı Somali, Mısır ve Hindistan’dır. Ülkemizde Güney Ege ve Akdeniz bölgelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Yeşil renkli bileşik yaprakları olan yaz mevsiminde sapsarı salkımlar halinde çiçekler açan çalı görünümlü, çokyıllık bir bitkidir.

Latince adı ‘Verbascum thapsus’ olan Sığırkuyruğu bitkisi, sıracaotugiller familyasındandır. Anavatanı Avrupa’dır. Ülkemizde Marmara, Ege, Akdeniz ve Trakya bölgelerinde yetişir. Güneşin en yoğun olduğu dönemlerde çiçek açar. Mumu andıran şekliyle yol kenarlarında etrafa ışık saçar. Gövdesi dik, bazen dallanmış ve yünümsü tüylerle kaplı, çokyıllık otsu bir bitkidir. Hem Avrupa’da hem de Anadolu’da yaygın bir bitkidir. Sırf Türkiye’de 200 türü vardır.

Latince adı ‘Ruta graveolens’’ olan Sedefotu, sedefgiller familyasındandır. Eski Yunancada ‘ruta’ akıcı yapan, yardım eden ve kurtaran anlamlarına gelirken ‘graveolen’ kuvvetli kokan demektir. Sedefotunun kendine özgü olan kokusu yılan, sansar, kedi ve fare gibi hayvanları kaçırırken karasinekler tarafından çok sevilir. Anavatanı Doğu Akdeniz’dir. Ülkemizde yabani olarak yetişmez, genellikle bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Her dem yemyeşildir. Bu çok yıllık çalı görünümündeki bitkinin kökü ikinci yılında odunsulaşır. Yaprakları birkaç defa yan yapraklara ayrılır, çatalsılaşır. Haziran ve Temmuz aylarında gösterişli, göz alıcı güzellikte sapsarı çiçekler açar.     

Latince adı ‘Hypericum perforatum’ olan Sarı Kantaron, sarı kantarongiller familyasındandır. Anavatanı Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya’dır. Avrupa'da ormanlık bölgelerde, tarlalarda ve yol kenarlarında kendiliğinden yetişen bitki Kuzey amerika'ya da uyum sağlamış ve doğal olarak kırlarda yetişmeye başlamıştır. Ülkemizde 60 farklı türü bulunur. Sarı kantaron adını yıldız şeklinde açtığı çiçeklerin sarı renginden almış, çokyıllık otsu bir bitkidir. 

Latince adı ‘Foeniculum vulgare’ olan Rezene maydanozgiller familyasındandır. Anavatanı Akdeniz ve Yakın Doğu’dur. Ülkemizde hemen hemen her bölgede doğal olarak yetişir. Sonbahardan yaz ortasına kadar yol kenarlarında, çayırlık ortamlarda serpilen rezenenin yaprakları saplı ve tüysüzdür. Daha çok kayalık ve kurak yerleri sever. Genellikle bir metreye kadar boy atan, iki yıllık otsu, keskin kokulu bir bitkidir.

Keskin aromasıyla anasona benzeyen Rezene sıradan bir bitki familyası olmaktan çok daha fazlasıdır. 

Latince adı ‘Ocimum basilicum’ olan Reyhan ballıbabagiller familyasındandır. Denize kıyısı olan bölgelerde yetişmektedir. Anavatanı Hindistan’dır. 2500 yıl önce insanlar Ortadoğu’ya ve Akdeniz’e bu bitkiyi tıbbi amaçlı yaymışlardır. Birçok ballıbaba türü gibi Reyhan’da ilk yılında çiçeklerini açınca ömrünü tamamlar. İklimi elverişli yerlerde Reyhan bitkisi çokyıllık da olabilir.

Bazı türlerinde yaprakları mor ve ebrulidir. Kokusuyla ün salmış bir bitkidir. Hatta birçok ülkede reyhan kelimesi ‘güzel kokulu’ anlamına gelmektedir. Salatalarda, hemen her türlü et yemeğinde, çorbalarda, omletlerde, domatesli yemeklerde kokusunu özgürce sergiler. 

Latince adı ‘Artemisia absinthium’ olan Pelin otu, papatyagiller familyasındandır. Anavatanı Akdeniz’dir. Ülkemizde Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Marmara bölgelerinde doğal olarak yetişen ıtırlı bir bitkidir. Kireççe zengin toprakları sever. Yaprakları bazen griye çalan, bazen de beyaz ağırlıklı çok yıllık otsu bir bitkidir.    

İnce tüylerle kaplı gövdesi kokulu, kabarık çizgili ve gri-yeşil renklidir. Kırmızı ya da sarı küçük çiçekleri salkımlar halinde bir aradadır. 

Latince adı ‘Chamomillae Romanae’ olan Papatya, papatyagiller familyasındandır. Dünyanın en kalabalık çiçekli bitkiler familyasıdır. Sadece Türkiye’de 1156’dan fazla türü bulunur. Anavatanı Avrupa’dır. Tüm Avrupa’dan Hazar kıyılarına kadar yayılmıştır. Günümüzde buzullarla kaplı Antarktika kıtası dışında her coğrafyada yayılım göstermiştir. Ülkemizde Marmara, Ege, Trakya, Güneybatı Anadolu’da doğal koşullarda yetişir. Mayıs ve Ağustos ayları arasında zarafeti temsil eden beyaz renkte çiçekler açan tek yıllık otsu bir bitkidir.     

Öksürükotu, Latincede öksürük önleyici anlamına gelen “Tussilago farfara” ismiyle adlandırılan bir papatyagiller familyasındandır. Adından da anlaşılacağı üzere öksürüğü önlediğinden halk arasında bu ismi almıştır. Bazı yörelerde farfara otu, kavalak, sulandıkotu ve devetabanı olarak da bilinir. Çiçeklerini yapraklarından önce açan nadir bitkilerden biridir.

Öksürükotunun anavatanı Avrupa ve Asya’nın muhtelif yerleridir.

Latince adı “Viscum album” olan Ökseotu, santalaceae familyasındandır. Anavatanı Avrupa, Batı ve Güney Asya olmasına rağmen dünyanın hemen hemen her bölgesine yayılmıştır. Ülkemizde bazı yörelerde gevele, güvelek, gövelek, purç, çekem isimleriyle de bilinir. Dört mevsim yapraklarını dökmeyen, ağaçlar üzerine tutunup sarmaşık gibi yaşayan bir bitkidir. Genellikle elma ağacının dalları üzerinde yaşar. Armut, söğüt, kavak, meşe ve çam ağaçlarının üzerinde de yaşayabilmektedir.

Latince adı ‘Eucalyptusbaum / Heberbaum / Eucalyptus’ olan Okaliptüs ağacı, mersingiller familyasındandır. Anavatanı Avustralya’dır. Ülkemizde Tarsus, Mersin, Adana, Antalya’da yaygın olarak yetiştirilir. Yedi yüze yakın farklı türü vardır. Dünyanın en uzun boylu ağacı olarak ün salmıştır. Uzun ve iri gövdesi sayesinde diğer ağaç türlerinden rahatlıkla ayırt edilebilir. Dört mevsim yeşil kalan, mor renkte çiçekler açan çok yıllık bir bitkidir.